CHUYÊN ĐỀ 5: VẬN CHUYỂN CÁC CHẤT QUA MÀNG TẾ BÀO

Màng tế bào có tính thấm chọn lọc, nghĩa là cho một số chất đi qua nhiều hơn các chất khác. Các chất được vận chuyển qua màng thông qua các hình thức:

- Vận chuyển thụ động

- Vận chuyển chủ động

- Xuất – nhập bào

1. Vận chuyển thụ động

- Các phân tử, ion… nói chung có xu hướng di chuyển từ nơi có mật độ phân tử cao (nồng độ cao) đến nơi có mật độ phân tử thấp (nồng độ thấp), hiện tượng đó gọi là khuếch tán. Sự khuếch tán không đòi hỏi cung cấp năng lượng.

- Sự khuếch tán của các chất qua màng sinh học được gọi là vận chuyển thụ động.

- Thẩm thấu là sự khuếch tán của nước quan một màng bán thấm. Nước có xu hướng khuếch tán từ nơi có tổng nồng độ các chất tan thấp đến nơi có tổng nồng độ các chất tan cao.

- Các chất không phân cực, kích thước nhỏ, tan trong lipit thì đi qua màng theo hình thức khuếch tán trực tiếp qua lớp photpho lipit.

- Các chất phân cực, tích điện khuếch tán qua màng nhờ các phân tử prôtêin trên màng tế bào, hiện tượng này gọi là khuếch tán dễ dàng (khuếch tán qua kênh prôtêin). Nhờ có prôtêin vận chuyển, các chất được khuếch tán qua màng với tốc độ nhanh hơn.

+ Các phân tử prôtêin kênh tạo ra hành lang cho phép các phân tử đặc hiệu hoặc các ion đi qua màng. Có 2 loại kênh: kênh aquaporin (kênh nước) giúp cho sự khuếch tán của nước; kênh ion đóng mở nhờ các tín hiệu kích thích, giúp cho sự khuếch tán của các ion

+ Một số prôtêin tải thay đổi hình dạng phân tử, tạo điều kiện cho sự di chuyển của các chất.

- Dung dịch ưu trương: Là dung dịch có nồng độ chất tan cao hơn nồng độ chất tan bên trong tế bào. Khi tế bào đặt trong dung dịch ưu trương, nước sẽ thẩm thấu ra ngoài, gây ra hiện tượng co nguyên sinh.

- Dung dịch nhược trương: Là dung dịch có nồng độ chất tan thấp hơn nồng độ chất tan trong tế bào. Khi tế bào ở trong môi trường nhược trương, nước bên ngoài sẽ đi vào làm cho tế bào trương lên, gọi là sự trương nước. Nếu tế bào không có thành, sự trương nước có thể làm tế bào bị vỡ, nếu tế bào có thành, thành sẽ hạn chế sự tăng kích thước của tế bào, ngăn cản sự trương nước, tế bào không bị vỡ ra. Áp lực của thành tạo ra chống lại sự trương nước của tế bào gọi là áp suất trương nước.

- Dung dịch đẳng trương: Là dung dịch có nồng độ chất tan bằng nồng độ chất tan trong tế bào. Khi ở trong môi trường đẳng trương, sẽ không có sự khuếch tán thực của nước.

2. Vận chuyển chủ động

- Là hình thức vận chuyển các chất qua màng tế bào ngược chiều gradien nồng độ.

- Vận chuyển chủ động đòi hỏi cung cấp năng lượng ATP và cần có prôtêin vận chuyển đặc hiệu.

- Chỉ có các chất không tan trong lipit mới có thể được vận chuyển chủ động.

- Các prôtêin vận chuyển đặc hiệu bao gồm: Các prôtêin tải (permeraza), các bơm ion (bơm H⁺, bơm Na⁺- K⁺).

- Đồng vận chuyển: Sự vận chuyển chủ động một chất tan gián tiếp điều khiển sự vận chuyển của chất khác. Ví dụ, thực vật thường sử dụng gradien H⁺ được tạo ra bởi bơm proton để điều khiển sự vận chuyển các chất dinh dưỡng vào trong tế bào.

3. Xuất nhập bào

- Các phân tử lớn như polysaccharides và proteins, đi qua màng ở dạng khối thông qua các túi vận chuyển, gọi là xuất – nhập bào

- Xuất – nhập bào đỏi hỏi tiêu tốn năng lượng ATP

- Xuất bào: các túi vận chuyển di chuyển đến màng, dung hợp với nó và giải phóng các thành phần bên trong.

- Nhập bào: tế bào lấy các đại phân tử bằng cách hình thành các túi vận chuyển từ màng tế bào. Có 3 hình thức nhập bào:

+ Thực bào: Chất vận chuyển ở dạng rắn.

+ Ẩm bào: Chất vận chuyển ở dạng lỏng.

+ Nhập bào qua trung gian thụ thể: Nhập bào đòi hỏi sự tham gia của các thụ thể đặc hiệu trên màng tế bào.

CHUYÊN ĐỀ 4 (TIẾP THEO): CẤU TRÚC TẾ BÀO NHÂN THỰC

Đặc điểm chung của tế bào nhân thực:

- Điểm đặc trưng của tế bào nhân thực là nhân đã có màng nhân, có hệ thống nội màng và các bào quan có màng.

- Các loại tế bào nhân thực nói chung có thể thức cấu tạo tương đối giống nhau.

- Các bộ phận cơ bản của tế bào nhân thực:

+ Nhân

+ Tế bào chất: Gồm bào tương và các bào quan

+ Màng sinh chất

+ Các cấu trúc bên ngoài màng sinh chất

1. Nhân

- Đặc điểm cấu tạo: Nhân gồm màng nhân, dịch nhân và nhân con.

+ Màng nhân: Gồm 2 lớp photpho lipit kép thông với nhau ở một số vị trí tạo nên các lỗ màng nhân. Lỗ màng nhân điều hòa sự ra vào của các chất. Dưới màng nhân có các tấm Lamina có chức năng duy trì ổn định hình dạng của nhân.

+ Dịch nhân: Chứa nhiều thành phần trong đó quan trọng nhất là chất nhiễm sắc. Chất nhiễm sắc bao gồm các phân tử ADN được liên kết với các phân tử prôtêin Histone. Khi chất nhiễm sắc co xoắn sẽ hình thành nên NST. Chất nhiễm sắc chứa toàn bộ hệ gen của tế bào.

+ Nhân con: Chứa thành phần chủ yếu là prôtêin và ARN. Chức năng chính của nhân con là nơi tổng hợp các tiểu phần của riboxom.

- Chức năng của nhân:

+ Mang thông tin di truyền quy định toàn bộ đặc tính của tế bào.

+ Kiểm soát mọi hoạt động của tế bào.

+ Tham gia vào quá trình sinh sản của tế bào (phân bào)

2. Các bào quan

- Các bào quan trong tế bào nhân thực có thể chia thành 3 nhóm: Nhóm bào quan không có màng, các bào quan có 1 lớp màng, các bào quan có 2 lớp màng.

2.1. Các bào quan và cấu trúc dưới tế bào không có màng bao bọc

a) Riboxom

- Đặc điểm cấu tạo: Riboxom được cấu tạo từ 2 thành phần là prôtêin và rARN. Các thành phần hợp thành 2 tiểu phần: tiểu phần bé (40S) và tiểu phần lớn (60S). Bình thường các tiểu phần tách nhau ra, khi thực hiện chức năng thì gắn lại với nhau, tạo thành cấu trúc Riboxom có hệ số lắng 80S.

- Chức năng của riboxom là tổng hợp prôtêin. Riboxom tổng hợp prôtêin ở 2 vị trí:

+ Trong tế bào chất (các riboxom tự do)

+ Mặt ngoài của lưới nội chất và màng nhân (riboxom bám màng)

b) Khung xương tế bào

- Khung xương tế bào là mạng lưới các sợi xuyên qua tế bào chất. Nó sắp xếp các bào quan và tổ chức các hoạt động của tế bào.

- Đặc điểm cấu trúc: Được cấu tạo từ 3 thành phần chính là vi ống, vi sợi và sợi trung gian

+ Vi ống: Được cấu tạo từ các đơn phân tubulin. Các phân tử tubulin liên kết với nhau thành các cột, mỗi vi ống gồm 13 cột liên kết lại tạo thành ống rỗng có đường kính khoảng 25nm và dài khoảng từ 200 nm đến 25 micromet. Chức năng của vi ống là quy định hình dạng tế bào, định hướng di chuyển của các bào quan, tách các NST trong phân bào.

+ Vi sợi (vi sợi actin): Mỗi vi sợi gồm 2 sợi polime của actin xoắn vào nhau theo kiểu dây thừng, đường kính vi sợi khoảng 7nm. Chức năng của vi sợi là quy định hình dạng tế bào, thay đổi hình dạng tế bào, tham gia vào sự chuyển dịch của bào tương, co cơ, tham gia vào quá trình di chuyển của tế bào và quá trình phân bào.

+ Sợi trung gian: Là dạng siêu xoắn của nhiều sợi prôtêin tạo thành sợi cáp dày, đường kính từ 8 – 12nm. Mỗi sợi prôtêin được cấu tạo từ nhiều đơn phân prôtêin thuộc họ keratin. Chức năng của sợi trung gian là duy trì hình dạng tế bào, neo giữ nhân và các bào quan, hình thành các tấm lamina trong màng nhân.

- Chức năng của khung xương tế bào:

+ Giúp tế bào chống đỡ và duy trì hình dạng của nó

+ Tương tác với các protein động cơ để tạo nên sự vận động của tế bào.

+ Tạo nên các “đường ray” cho sự di chuyển của các túi vận chuyển.

+ Tham gia điều hòa các quá trình sinh hóa trong tế bào.

c) Trung thể và trung tử

- Trung thể là trung tâm tổ chức vi ống, là nơi hình thành các vi ống.

- Trong tế bào động vật, mỗi trung thể có 2 trung tử xếp vuông góc với nhau. Mỗi trung tử được cấu tạo từ 9 bộ ba vi ống xếp lại thành vòng.

- Tế bào thực vật không có trung tử.

- Chức năng của trung tử trong tế bào động vật: Tham gia vào quá trình phân bào.

2.2. Các bào quan có 1 lớp màng bao bọc

a) Lưới nội chất

- Lưới nội chất là hệ thống các ống và xoang thông với nhau, tạo nên hệ thống kênh giao thông trong tế bào.

- Có 2 loại lưới nội chất:

+ LNC trơn: Trên bề mặt không có các riboxom bám vào, có chức năng tổng hợp lipit, chuyển hóa đường, khử độc và dự trữ canxi.

+ LNC hạt: Trên bề mặt có các hạt riboxom bám vào, có chức năng tổng hợp các loại prôtêin cho hệ thống nội màng và các prôtêin bài xuất ra ngoài tế bào, tổng hợp màng tế bào.

b) Bộ máy golgi

- Gồm hệ thống các xoang dẹt xếp chồng lên nhau, không thông với nhau.

- Chức năng của bộ máy Golgi:

+ Hoàn thiện các sản phẩm của lưới nội chất

+ Là nơi sản xuất một số đại phân tử nhất định

+ Phân loại và đóng gói các sản phẩm vào các túi vận chuyển

c) Lysosome

- Lysosom là một túi màng bọc các enzim thủy phân có khả năng tiêu hóa các đại phân tử hữu cơ

- Enzim lysosom có thể thủy phân protein, chất béo, polisaccharit và axit nucleic

- Chức năng: Tham gia vào quá trình tiêu hóa nội bào, phân hủy các bào quan già, bào quan hỏng, các tế bào già.., tham gia vào quá trình tự chết theo chương trình của tế bào.

d) Không bào

- Không bào được coi là một túi đa năng trong tế bào

- Cấu tạo: Có dạng túi, bên trong chứa dịch không bào. Thành phần dịch tùy vào loại không bào và chức năng của các tế bào.

- Không bào chỉ có ở tế bào động vật, tế bào nấm, tế bào động vật nguyên sinh và một số đại thực bào trong cơ thể động vật.

- Các loại không bào và chức năng:

+ Không bào tiêu hóa: Có ở các tế bào có khả năng thực bào, được hình  thành từ các túi thực bào, là nơi diễn ra quá trình tiêu hóa nội bào

+ Không bào co bóp: Có ở các loài động vật nguyên sinh nước ngọt, có chức năng co bóp đẩy nước ra khỏi tế bào

+ Không bào trung tâm: Có ở thực vật, có chức năng dự trữ các chất hữu cơ và nước, bào vệ, tạo màu cho hoa…

e) Peroxixom

- Cấu trúc: Gồm một túi, bên trong chứa các enzim oxi hóa

- Chức năng: Oxi hóa các chất tạo ra H₂O₂ sau đó chuyển hóa H₂O₂ thành H₂O, giải độc cho tế bào.

g) Glyoxixom

- Gồm một túi bên trong chức các enzim

- Chỉ có ở tế bào thực vật

- Chức năng: Chuyển hóa chất béo thành đường cung cấp cho quá trình nảy mầm của các hạt dự trữ tinh dầu

Hệ thống nội màng: Là hệ thống các bào quan nối liền với nhau hoặc trao đổi với nhau thông qua các túi nhỏ. Các thành phần của hệ thống nội màng bao gồm:

+ Màng tế bào

+ Lưới nội chất

+ Golgi

+ Lysosom

+ Không bào

+ Màng nhân

Hệ thống nội màng phân chia tế bào nhân thực thành nhiều khoang chuyên biệt, điều chỉnh sự lưu thông của prôtêin và thực hiện các quá trình trao đổi chất của tế bào. Đây là hệ thống các cấu trúc chỉ có ở tế bào nhân thực.

2.3. Các bào quan có 2 lớp màng

- Các bào quan có 2 lớp màng bao gồm ty thể và lục lạp. Chúng là những bào quan thực hiện chức năng chuyển hóa năng lượng trong tế bào.

a) Ty thể

- Có ở gần như tất cả các tế bào nhân thực.

- Cấu trúc:

+ Gồm 2 lớp màng, màng ngoài nhẵn, màng trong gấp nếp tạo thành các mào.

+ Màng trong hình thành nên 2 xoang: xoang giữa 2 lớp màng và chất nền ty thể.

+ Trên màng trong ty thể có chứa hệ thống enzim của chuỗi truyền electron hô hấp, phức hợp ATPsynthaza…

+ Chất nền chứa nhiều enzim của chu trình creb, ADN vòng, ARN và các riboxom 70S…

- Chức năng của ty thể:

+ Là nơi diễn ra quá trình hô hấp của tế bào, chuyển hóa năng lượng hóa học thành năng lượng ATP cung cấp cho mọi hoạt động sống của tế bào.

+ Có khả năng tự tổng hợp các protein cho riêng mình

b) Lục lạp

- Là bào quan chỉ có ở tế bào thực vật và tảo

- Cấu tạo:

+ Màng: 2 lớp đều nhẵn, trong suốt

+ Chất nền chứa các enzim quang hợp, ADN và các riboxom

+ Các hạtgrana: Mỗi hạt grana gồm nhiều túi Thylakoid xếp chồng lên nhau. Trên màng Thylakoid có chứa sắc tố quang hợp, các enzim tham gia vào các phản ứng pha sáng.

- Chức năng: Là nơi diễn ra quá trình quang hợp, chuyển hóa năng lượng ánh sáng thành năng lượng hóa học trong các hợp chất hữu cơ.

3. Màng tế bào

- Màng sinh chất là đường biên giới phân biệt tế bào sống với môi trường xung quanh

- Đặc điểm cấu trúc của màng sinh chất: Mô hình “khảm – lỏng”

+ Thành phần hóa học: Thành phần chủ yếu của màng sinh chất là Photpho lipit và prôtêin, ngoài ra còn có cacbonhydrat, cholesteron.

+ Cấu trúc:

* Các phân tử photpho lipit quay đuôi kị nước vào nhau, hướng đầu ưa nước ra ngoài, hình thành nên lớp màng kép.

* Các phân tử prôtêin khảm vào lớp photpho lipit kép tạo nên cấu trúc khảm. Có 2 loại prôtêin: Prôtêin bám màng và prôtêin xuyên màng.

* Các phân tử cacbonhydrat phân bố ở mặt ngoài của màng, liên kết với lipit (gọi là glycôlipit) hoặc prôtêin màng (gọi là glycôprôtêin).

* Ở tế bào động vật, trên màng còn có các phân tử Cholesteron xen kẽ giữa các phân tử photpho lipit, làm tăng tính ổn định của màng.

* Các phân tử lipit và prôtêin của màng đều có khả năng di chuyển trong một phạm vi nhất định, tạo nên tính động của màng.

- Chức năng của màng sinh chất: Màng sinh chất giữ nhiều chức năng quan trọng:

+ Kiểm soát các chất ra vào tế bào.

+ Trao đổi thông tin giữa tế bào với môi trường.

+ Là nơi xảy ra nhiều phản ứng hóa học khác nhau.

- Chức năng của các thành phần trên màng sinh chất:

+ Chức năng của lipit màng:

* Photpho lipit tạo nên lớp màng cơ sở, là bộ khung để gắn kết các thành phần khác, tham gia kiểm soát sự ra vào  của các chất.

* Cholesteron: Tăng tính ổn định của màng

+ Chức năng của prôtêin màng:

–        Vận chuyển các chất

–        Hoạt động như các enzim

–        Truyền tin

–        Nhận biệt tế bào

–        Kết nối gian bào

–        Liên kết với khung xương tế bào và chất nền ngoại bào

+ Chức năng của cacbonhydrat: Liên kết với prôtêin tạo thành các thụ thể glycôprôtêin, tham gia vào sự nhận biết tế bào.

4. Thành tế bào và chất nền ngoại bào

4.1. Thành tế bào

- Tế bào nấm, tế bào thực vật có thành bọc bên ngoài màng tế bào.

- Chức năng chung của thành tế bào: Duy trì ổn định hình dạng tế bào, giúp tế bào chống lại tác động của các lực cơ học hoặc sức trương nước.

- Về cấu trúc:

+ Thành tế bào nấm được cấu tạo từ kitin

+ Thành tế bào thực vật được cấu tạo từ các sợi xenluloz

4.2. Chất nền ngoại bào

- Tế bào động vật không có thành tế bào, bên ngoài màng có các cấu trúc gọi là chất nền ngoại bào

- Cấu trúc:

+ Chất nền ngoại bào được cấu tạo bởi các phân tử glycoprotein như collagen, proteoglycans, và fibronectin

+ Các protein chất nền ngoại bào bám vào các thụ thể protein trong màng tế bào (được gọi là integrins)

- Chức năng của chất nền ngoại bào:

+ Nuôi dưỡng: cung cấp chất dinh dưỡng cho tế bào khi cần thiết

+ Kết dính tế bào (neo giữ tế bào)

+ Vận động (di chuyển): tham gia vào sự di chuyển của tế bào.

+ Điều hòa: tham gia vào quá trình điều hòa hoạt động của gen.

CHUYÊN ĐỀ 4: CẤU TRÚC TẾ BÀO

I. Tổng quan về tế bào

- Tất cả các cơ thể sống đều được cấu tạo từ tế bào. Tế bào là tập hợp đơn giản nhất của vật chất có khả năng thực hiện đầy đủ các chức năng sống.

- Cấu trúc của tế bào có sự phù hợp với chức năng của nó.

- Các tế bào được sinh ra từ tế bào trước đó.

- Về mặt cấu trúc, mọi loại tế bào đều có các thành phần cơ bản sau đây:

+ Màng sinh chất: Ranh giới giữa tế bào với môi trường xung quanh

+ Khối chất bán lỏng gọi là bào tương: là nơi thực hiện các hoạt động sống của tế bào

+ NST: mang gen

+ Ribosomes: tổng hợp protein.

- Dựa vào đặc điểm cấu trúc, người ta chia ra hai loại tế bào là tế bào nhân sơ và tế bào nhân thực.

+ Các sinh vật thuộc giới vi khuẩn (Bacteria) và giới vi sinh vật cổ (Archaea) có cấu trúc tế bào nhân sơ.

+ Các sinh vật thuộc giới nguyên sinh, nấm, động vật và thực vật có cấu trúc tế bào nhân thực.

- Tế bào nhân sơ đặc trưng bởi các đặc điểm:

–        Không có nhân

–        ADN nằm ở vùng không được bao bọc, gọi là vùng nhân

–        Không có các bào quan có màng

–        Bào tương bao gồm toàn bộ khối chất lỏng nằm bên trong màng sinh chất.

- Tế bào nhân thực đặc trưng bởi các đặc điểm:

–        Có màng nhân

–        Có hệ thống nội màng phân chia tế bào chất thành nhiều vùng khác nhau.

–        Có các bào quan có màng

–        Bào tương nằm ở vùng giữa màng sinh chất và nhân

- Tế bào nhân thực thường có kích thước lớn hơn tế bào nhân sơ

II. Cấu trúc tế bào nhân sơ

- Tế bào nhân sơ điển hình là tế bào vi khuẩn

- Đặc điểm chung của tế bào vi khuẩn:

+ Hình dạng: đa dạng (hình que, hình cầu, hình xoắn…)

+ Kích thước: nhỏ, đường kính từ 1 – 10 µm

+ Các thành phần cấu trúc cơ bản: Thành tế bào, vỏ nhầy, lông, roi, màng sinh chất, tế bào chất (chứa ribxom), vùng nhân (chứa NST)

1. Thành tế bào

- Là cấu trúc vững chắc, bao bọc bên ngoài màng sinh chất,

- Được cấu tạo từ Peptydoglycan

- Dựa vào cấu trúc thành, người ta chia vi khuẩn thành 2 nhóm: Vi khuẩn Gram dương và vi khuẩn Gram âm

So sánh đặc điểm cấu tạo của thành tế bào vi khuẩn G⁺ và vi khuẩn G^-

Thành phần	G+	G-
	Tỷ lệ % đối với khối lượng khô của thành tế bào
Peptidoglycan	30-95	5-20
Acid teicoic	Cao	0
Lipid	Hầu như không có	20
Protein	Không có hoặc có ít	Cao

Thành tế bào vi khuẩn Gram dương và Gram âm

Trong kĩ thuật nhuộm Gram, các tế bào vi khuẩn G⁺ bắt màu tím, các tế bào vi khuẩn G^- bắt màu hồng (hoặc đỏ)

- Đại đa số vi khuẩn có thành, chỉ có một nhóm vi khuẩn không có thành đó là Mycoplasma.

- Chức năng của thành tế bào là quy định và duy trì hình dạng của tế bào vi khuẩn.

2. Vỏ nhầy

- Là khối chất nhầy bao ngoài thành tế bào, được cấu tạo chủ yếu từ glycoprotein

- Một số vi khuẩn không có vỏ nhầy

- Chức năng:

+ Bảo vệ tế bào tránh sự xâm nhập của vi rút

+ Giữ ẩm cho tế bào

+ Nguồn dự trữ chất dinh dưỡng cho tế bào vi khuẩn

+ Giúp vi khuẩn bám vào giá thể

3. Lông và roi

- Một số vi khuẩn có lông và roi

- Lông và roi có cấu tạo tương tự nhau, đều được tạo nên từ các phân tử protêin có tên là flagellin.

- Lông giữ nhiều chức năng khác nhau:

+ Giúp vi khuẩn bám vào giá thể

+ Lông giới tính tạo cầu tiếp hợp giữa hai tế bào vi khuẩn

- Roi chủ yếu giữ chức năng giúp vi khuẩn di chuyển trong nước.

4. Màng sinh chất

- Màng sinh chất hay Màng tế bào chất ở vi khuẩn cũng tương tự như ở các sinh vật khác. Chúng cấu tạo bởi một lớp photpho lipit kép có các phân tử prôtêin khảm vào (cấu trúc khảm - động). Tỷ lệ prôtêin chiếm khoảng 60 đến 70% khối lượng khô của màng.

- Chức năng của màng:

+ Kiểm soát sự qua lại của các chất dinh dưỡng, các sản phẩm trao đổi chất

+ Là nơi sinh tổng hợp các thành phần của thành tế bào và các polyme của vỏ nhầy.

+ Là nơi tiến hành quá trình hô hấp tế bào

+ Là nơi tổng hợp nhiều enzym, các protein của chuỗi hô hấp.

+ Cung cấp năng lượng cho sự hoạt động của roi

5. Tế bào chất

- Tế bào chất là phần vật chất dạng keo nằm bên trong màng sinh chất, chứa tới 80% là nước.

- Trong tế bào chất có protein, acid nucleic, hydrat carbon, lipid, các ion vô cơ và nhiều nhiều chất khác có khối lượng phân tử thấp.

- Bào quan đáng lưu ý trong TBC là ribosom (ribosome). Ribosom nằm tự do trong tế bào chất và chiếm tới 70% trọng lượng khô của TBC. Ribosom gồm 2 tiểu phần (50S và 30S), hai tiểu phần này kết hợp với nhau tạo thành ribosom 70S. Chức năng của ribosom là tổng hợp prôtêin cho tế bào.

- Trong tế bào chất của vi khuẩn còn có thể gặp các chất dự trữ như các hạt glycogen, hạt PHB (Poly-ß-hydroxybutyrat), Cyanophycin, Phycocyanin, các hạt dị nhiễm sắc (metachromatic body), các giọt lưu huỳnh...

- Ở loài vi khuẩn Bacillus thuringiensis và Bacillus sphaericus  còn gặp tinh thể độc hình quả trám, có bản chất protein và chứa những độc tố có thể giết hại trên 100 loài sâu hại (tinh thể độc chỉ giải phóng độc tố trong môi trường kiềm do đó các vi khuẩn này hoàn toàn vô hại với người, gia súc, gia cầm, thuỷ hải sản- có hại đối với tằm). Bacillus sphaericus có thể diệt cung quăng của các loài muỗi.

- Ở một số tế bào, trong tế bào chất còn có các plasmit, là các ADN vòng, kích thước nhỏ, thường chứa những gen giúp vi khuẩn kháng các điều kiện bất lợi của môi trường.

6. Vùng nhân

- Chưa có màng bao bọc, chứa 1 phân tử ADN trần dạng vòng

- Chức năng: Chứa thông tin di truyền của tế bào, kiểm soát mọi hoạt động của tế bào.

Chú ý: Tế bào của các loài vi sinh vật cổ (Archaea) cũng có cấu trúc tế bào nhân sơ, tuy nhiên, chúng có một vài điểm khác biệt so với tế bào vi khuẩn:

- Thành tế bào được cấu tạo từ pseudo peptidoglycan hoặc glycoprotein.

- Liên kết giữa các gốc kị nước với glycerol trong lipit màng là liên kết ete.

- ADN của vi sinh vật cổ có kích thước ngắn hơn nhiều so với ADN của vi khuẩn.

ĐÁP ÁN THI KSCL ĐẦU NĂM HỌC 2014 - 2015, MÔN SINH HỌC LỚP 10

TRƯỜNG THPT CHUYÊN HÀ TĨNH         ĐỀ CHÍNH THỨC

KỲ THI KHẢO SÁT CHẤT LƯỢNG ĐẦU NĂM Năm học 2014 – 2015  MÔN:  SINH HỌC 10 Thời gian làm bài: 150 phút

Câu 1 ( 1,5 điểm)

a)   Vì sao động vật ăn cỏ thường ăn một lượng thức ăn nhiều hơn động vật ăn thịt?

b)   Vì sao để ếch đồng trong môi trường khô thì nó bị chết? Vì sao lưỡng cư có phổi nhưng vẫn còn hô hấp qua da?

TL

a) Động vật ăn thịt ăn thức ăn giàu chất dinh dưỡng và dễ tiêu hóa. Động vật ăn cỏ, thức ăn có nhiều xenlulôzơ thức ăn khó tiêu hóa, ít chất dinh dưỡng và năng lượng thấp.(0,5đ)

b)

- Để ếch đồng trong môi trường khô thì nó bị chết vì: ếch hô hấp chủ yếu qua da, khi môi trường khô → da khô → khí không khuếch tán qua da được → không hô hấp được → chết.(0,5 đ)

- Lưỡng cư có phổi nhưng vẫn còn hô hấp qua da vì phổi chỉ là một cái túi đơn giản, chưa phân hóa, số lượng phế nang rất ít không đáp ứng nhu cầu ôxi cho cơ thể. Da của chúng có đủ các tiêu chuẩn cho việc trao đổi khí: diện tích bề mặt lớn, mỏng và luôn ẩm ướt ... nhờ đó dễ dàng thực hiện quá trình hô hấp.(0,5đ)

Câu 2 ( 2 điểm )

a)   Trong 2 biện pháp: tăng thể tích co tim và tăng nhịp tim. Biện pháp nào có lợi cho hệ tim mạch hơn? Giải thích?

b)   Vì sao khi ta nhai cơm lâu trong miệng thì có cảm giác ngọt?

c)   Sau khi thức ăn đã được nghiền bóp kĩ ở dạ dày chỉ chuyển xuống ruột non thành từng đợt. Hoạt động như vậy có tác dụng gì?

TL:

a) - Tăng thể tích co tim có lợi hơn.(0,5 đ)

- Vì:

+ Nếu tăng nhịp tim, thời gian nghỉ ngơi giữa hai lần đập của tim càng giảm, tim chóng mệt. ( 0,25 đ)

+ Nếu tăng thể tích co tim sẽ tống được một lượng máu lớn hơn vào hệ mạch, giảm được nhịp co bóp, tim có thời gian nghỉ dài hơn để phục hồi. ( 0,25 đ)

b) Khi ta nhai cơm lâu trong miệng thì có cảm giác ngọt vì: tinh bột trong cơm đã chịu tác dụng của enzim amilaza trong nước bọt biến đổi một phần thành đường mantôzơ, đường này đã tác dụng vào các gai vị giác trên lưỡi cho ta cảm giác ngọt.( 0,5 đ)

c) Thức ăn từ dạ dày chuyển xuống ruột non thành từng đợt với một lượng nhỏ tạo thuận lợi cho thức ăn có đủ thời gian tiêu hóa hết ở ruột non và hấp thu được hết các chất dinh dưỡng. ( 0,5 đ)

Câu 3 (1,5 điểm)

a) Những nguyên tắc nào được thể hiện trong quá trình tổng hợp ADN, tổng hợp ARN? Sự rối loạn trong quá trình tổng hợp ADN thường dẫn tới hiện tượng gì? Vai trò của nó trong tiến hóa và chọn giống.

b) Hai phân tử ADN (I và II) có cùng kích thước (1000 cặp bazơ) nhưng khác nhau về thành phần nucleotit. Phân tử I chứa 42% (A + T) còn phân tử II có A + T = 66% .

- Xác định số lượng từng loại nucleotit  trong phân tử I và phân tử II?

- Phân tử ADN nào có cấu trúc bền vững hơn? Tại sao?

TL

a) Các nguyên tắc :

- Quá trình tổng hợp ADN : Nguyên tắc bổ sung, nguyên tắc bán bảo tồn.( 0,25)

- Quá trình tổng hợp ARN: Nguyên tắc bổ sung, nguyên tắc khuôn mẫu.(0,25)

- Rối loạn quá trình tổng hợp ADN dẫn tới hiện tượng đột biến gen. Sự thay đổi cấu trúc của gen dẫn tới sự thay đổi cấu trúc protein tương ứng → biến đổi kiểu hình → Tạo nguồn nguyên liệu cho chọn giống và tiến hóa (0,25)

b)

- Gen I: A = T = 420 nu,  G = X = 580 nu ( 0,25)

  Gen 2: A = T = 660 nu,  G = X = 340 nu ( 0,25)

- Gen II có cấu trúc bền hơn gen I vì gen II có số nucleotit loại G-X lớn hơn → có số liên kết hidro nhiều hơn.( 0,25)

Câu 4 (2 điểm)

a) Ở một loài sinh vật có số nhóm gen liên kết là 12. Do đột biến nhiễm sắc thể, bộ nhiễm sắc thể có 26 chiếc. Khả năng đột biến nào có thể xảy ra? Giải thích sự khác biệt giữa các đột biến đó.

b) Ở người có bộ nhiễm sắc thể 2n = 46, kết quả thụ tinh giữa một tế bào trứng và một tinh trùng tạo thành một hợp tử. Khi hợp tử này nguyên phân 3 đợt liên tiếp đã lấy nguyên liệu của môi trường nội bào tương đương với 329 nhiễm sắc thể đơn.

     - Xác định số lượng nhiễm sắc thể của hợp tử.

     - Viết sơ đồ lai tạo thành hợp tử.

TL

a)

- Số nhóm gen liên kết = bộ NST đơn bội → n = 12 → 2n = 24 ( 0,25 đ)

- Khả năng đột biến có thể xảy ra:

Đột biến làm tăng thêm 2 NST  → đột biến số lượng NST ở thể dị bội gồm:

+ Thể tứ nhiễm:  2n + 2 = 24 + 2 = 26 ( 0,25 đ)

+ Thể tam nhiễm kép: 2n + 1 + 1 = 24 + 1 + 1 = 26 ( 0,25 đ)

- Giải thích:  Thể tứ nhiễm tức là một cặp NST tương đồng nào đó trong bộ lưỡng bội có 4 chiếc. Thể tam nhiễm kép tức là có 2 cặp NST mỗi cặp chứa 3 chiếc. ( 0,25 đ)

b)

- Bộ NST của hợp tử: 2n + 1 =  47 ( 0,5 đ)

- Cơ chế hình thành  ( 0,5 đ)

P                   2n = 46                        x                           2n = 46

Gp                 n = 23                                          n -1 = 22  ;   n +1 = 24

F                                                2n + 1 =  47

Câu 5 (1,5 điểm)

a. Quần thể người có những đặc điểm nào giống và khác các quần thể sinh vật khác? Nguyên nhân của sự khác nhau đó?

b. Ô nhiễm môi trường là gì? Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường? Theo em ở Việt Nam hiện nay biện pháp nào hạn chế sự gia tăng ô nhiễm môi trường đơn giản và có hiệu quả nhất?

TL

a. Điểm giống và khác nhau giữa quần thể người và các quần thể sinh vật khác:

- Giống: Đều có các đặc điểm về giới tính , thành phần nhóm tuổi, mật độ, tỷ lệ sinh sản, tỷ lệ tử vong... (0,25 đ)

- Khác: Quần thể người có những đặc điểm mà quần thể khác không có là : kinh tế, pháp luật, hôn nhân, văn hoá, giáo dục. ( 0,25 đ)

- Nguyên nhân: Do con người có tư duy, có trí thông minh nên có khả năng tự điều chỉnh những đặc trưng sinh thái của quần thể. ( 0,25 đ)

b.

- Ô nhiễm môi trường là hiện tượng môi trường tự nhiên bị nhiễm bẩn, các tính chất vật lí , hoá học, sinh học của môi trường bị thay đổi, gây tác hại đến đời sống của con người và các sinh vật khác. ( 0,25 đ)

- Nguyên nhân:  Do hoạt động sống của con người, do hoạt động tự nhiên, sử dụng thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ không đúng qui cách... ( 0,25 đ)

- Biện pháp đơn giản, có hiệu quả là trồng cây xanh, tăng cường công tác tuyên truyền giáo dục nâng cao hiểu biết của mọi người về phòng chống ô nhiễm môi trường. ( 0,25 đ)

Câu 6 ( 1,5 điểm)

a) Vì sao động vật nguyên sinh không được xếp với giới động vật?

b)  Tiêu chí phân loại sinh giới thành 5 giới? Nêu ưu nhược điểm trong sơ đồ phân loại này.

c) Có 5 loại hợp chất sau: tinh bột, glucozo, glicogen, protein, saccarozo được đựng trong 5 lọ bị mất nhản. Hãy nhận biết các loại chất hữu cơ trên.

TL:

a) ( 0,5 đ) Vì: + động vật nguyên sinh là cơ thể đơn bào hoặc sống thành tập đoàn nhưng còn đơn giản, động vật là cơ thể đa bào phức tạp.

+ Động vật nguyên sinh có kiểu dinh dưởng là tự dưởng hoặc dị dưởng còn động vật có kiểu dinh dưởng là dị dưởng.

b) ( 0,5 đ)Tiêu chí phân loại:      

+ Loại TB nhân sơ hay nhân thực

+ Tế bào phân hóa chức năng hay chưa

+ Kiểu dinh dưởng

- Ưu điểm: đơn giản, dễ nhớ, thể hiện được các ý tưởng trọng tâm cơ bản của một hệ thống phân loại.

- Nhược điểm:

+ Không phân biệt được nguồn gốc phát sinh của sinh vật

+ Không phân biệt được vi nấm như nấm men, nấm mốc với các nấm lớn tạo thể quả như nấm đảm

+ Không phát hiện ra Archaea – vi sinh vật cổ mang nhiều điểm khác biệt so với vi khuẩn trong giới khởi sinh.

c) (0,5 đ)– Cho dung dịch iot vào 5 bình đó

+ Bình  nào xuất hiện màu xanh tím ® chứa tinh bột

+ Bình nào xuất hiện màu tím đỏ ® chứa glicogen

- Cho tiếp dung dịch phê linh vào 3 bình còn lại

+ Bình nào chuyển màu tím ® đựng protein

+ Bình nào xuất kện kết tủa màu nâu đỏ ® đựng glucozo

+ Bình còn lại không xuất hiện gì là saccarozo

CHUYÊN ĐỀ 3: THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA TẾ BÀO

Chương I. Thành phần hóa học của tế bào

I. Thành phần nguyên tố

+ Trong 92 nguyên tố hóa học có trong tự nhiên thì có khoảng 25 đến 30 nguyên tố cần thiết cho sự sống. Dựa vào hàm lượng các nguyên tố trong tế bào người ta chia thành 2 nhóm nguyên tố là nguyên tố đa lượng và nguyên tố vi lượng

Nhóm nguyên tố	Hàm lượng	Vai trò	Ví dụ
Đa lượng (đại lượng)	Lớn hơn 0,01% khối lượng khô của tế bào	Cấu tạo nên các đại phân tử hữu cơ là những thành phần xây dựng nên cấu trúc tế bào	C, H, O, N, S, P, Ca, Na, K, Mg....
Vi lượng	Nhỏ hơn 0,01% khối lượng khô của tế bào	- Hoạt hóa các enzym - Tham gia cấu tạo nên một số hợp chất cơ – kim	Cu, Zn, Mo, Mn, Fe....

+ C, H, O, N được coi là những nguyên tố hóa học chủ yếu của sự sống vì chúng chiếm tỷ lệ cao tuyệt đối so với các nguyên tố khác. Trong đó, C được coi là nguyên tố quan trọng nhất vì mỗi nguyên tử C có thể hình thành được 4 liên kết hóa học với các nguyên tử khác, tạo nên tính đa dạng vô cùng lớn cho các bộ khung cacbon, làm cơ sở cho tính đa dạng cho các hợp chất hữu cơ. Sự đa dạng của các hợp chất hữu cơ là cơ sở cho sự hình thành sự sống.

II. Thành phần hợp chất

1. Các hợp chất vô cơ

Trong các hợp chất vô cơ, nước được coi là hợp chất quan trọng nhất đối với sự sống

+ Cấu trúc của phân tử nước: Mỗi phân tử nước được cấu tạo gồm 2 nguyên tử H liên kết với một nguyên tử O bằng liên kết cộng hóa trị. Do cặp electron dùng chung bị lệch về phía oxi nên vùng gần nguyên tử O tích điện âm, vùng gần nguyên tử H tích điện dương, làm cho phân tử nước có tính phân cực.

+ Các đặc tính lí hóa của nước: Bốn trong số các đặc tính của nước tạo thuận lợi cho sự sống là:

o   Tính liên kết: Tính phân cực của nước giúp cho các phân tử nước có thể liên kết với nhau và liên kết với các phân tử phân cực khác.

o   Khả năng ổn định nhiệt độ: Nước có thể thu hay tỏa ra một lượng nhiệt lớn mà ít thay đổi nhiệt độ của khối nước.

o   Nở ra khi đông đặc: Nước đá nổi trên nước lỏng vì các liên kết H làm cho mật độ phân tử thưa hơn.

o   Linh hoạt như một dung môi: Nước có khả năng hòa tan rất nhiều chất khác nhau

+ Vai trò của nước: Nước có nhiều vai trò khác nhau đối với sự sống

o   Là dung môi hòa tan các chất và là môi trường xảy ra các phản ứng hóa sinh trong tế bào và cơ thể

o   Là nguyên liệu cho các phản ứng hóa sinh trong tế bào

o   Tham gia điều hòa nhiệt độ tế bào và cơ thể

o   Nước liên kết có vai trò bảo vệ hệ keo nguyên sinh trong tế bào

2. Các hợp chất hữu cơ

+ Đại phân tử hữu cơ: Trong tế bào, có 4 loại đại phân tử hữu cơ là: Hydratcabon, lipit, protein và axit nucleic.

+ Ba trong 4 loại đại phân tử hữu cơ (Hydratcabon, protein và axit nucleic) được cấu tạo theo nguyên tắc đa phân, mỗi phân tử gồm nhiều phân tử nhỏ (đơn phân) liên kết với nhau tạo thành. Các hợp chất này được gọi chung là các polyme

+ Sự tổng hợp và phân giải các polyme trong tế bào:

-          Trong tế bào, các polyme được tổng hợp nhờ phản ứng trùng ngưng giữa các đơn phân (Monome) với nhau. Trong phản ứng trùng ngưng, các đơn phân được liên kết với nhau bằng liên kết cộng hóa trị và loại đi một phân tử nước.

-          Các polyme có thể bị phân hủy tạo thành các monome thông qua phản ứng ngược lại với phản ứng trùng ngưng, gọi là phản ứng thủy phân

Sơ đồ hình thành và phân hủy một polime (Nguồn: Campbell & Reece)

a. Cacbonhydrat

+ Cacbonhydrat bao gồm đường và các polyme của đường

a1. Đường đơn (Mono Saccharit)

+ Đường đơn thường có công thức phân tử là bội số của CH₂O

+ Đường đơn được phân loại dựa vào:

-          Vị trí nhóm chức cacbonyl (C=O): đường aldose và đường ketose

-          Số nguyên tử C trong khung cacbon: Triose, pentose, hexose...

Các loại đường đơn: Đường khử (Aldoses) và đường không khử (Ketose) (Nguồn: Campbell&Reece)

+ Loại đường đơn phổ biến nhất là glucose (C₆H₁₂O₆)

+ Đường đơn có vai trò là nguồn nhiên liệu cho tế bào và là vật liệu cấu trúc nên các đại phân tử hữu cơ như đường đa, axit nucleic...

a2. Đường đôi (Disaccharit)

+ Đường đôi được hình thành khi hai phân tử đường đơn liên kết với nhau và loại một phân tử nước. Liên kết giữa các đường đơn gọi là liên kết Glycosid

+ Đường đôi chủ yếu được dùng làm đường vận chuyển trong cây (Saccarose)

a3. Đường đa (Polysaccharit)

+ Là các phân tử được cấu tạo từ hàng ngàn phân tử đường đơn liên kết với nhau bằng liên kết glycosid

+ Dựa vào chức năng người ta chia đường đa thành các loại

-          Polysaccharit dự trữ: Gồm tinh bột và glycogen, được cấu tạo từ các đơn phân glucose liên kết với nhau bằng liên kết α1- 4 và α 1 – 6 Glycosid.

-          Polysaccharit cấu trúc: Gồm Cenllulose và Chitin, được cấu tạo từ các đơn phân glucose liên kết với nhau bằng liên kết β1 – 4 Glycosid.

Cấu trúc phân tử tinh bột và Cellulose (Nguồn Campbell&Reece)

+ Chức năng của polysaccharit: Tinh bột là chất dự trữ năng lượng của thực vật, glycogen là chất dự trữ năng lượng của động vật. Xenlulo là vật liệu cấu trúc thành tế bào thực vật, Chitin là vật liệu cấu trúc thành tế bào nấm và bộ xương ngoài của động vật chân khớp.

b. Lipit

+ Lipit là nhóm các hợp chất hữu cơ có đặc điểm chung là kị nước.

+ Lipit là đại phân tử hữu cơ không có cấu trúc polyme. Thuộc hợp chất lipit gồm: Dầu, mỡ; photpholipit và steroit.

b1. Dầu, mỡ (Triglyxerit)

+ Thành phần cấu tạo: 1 phân tử glyxerol liên kết với 3 axit béo bằng liên kết este

-          Trong các phân tử mỡ, các axit béo có gốc hydrocacbon bão hòa, do đó, ở nhiệt độ phòng, mỡ tồn tại ở trạng thái rắn

-          Trong các phân tử dầu, các axit béo có gốc hydrocacbon chưa bão hòa, chứa một hoặc một số liên kết đôi, do đó, ở nhiệt độ phòng, dầu tồn tại ở dạng lỏng

Cấu trúc phân tử mỡ(A) và dầu (B) (Nguồn: Campbell&Reece)

b2. Photpholipit

+ Cấu tạo: Gồm một phân tử glycerol liên kết với 2 axit béo và 1 nhóm photphat. Nhóm photphat có thể liên kết với các chất ưa nước khác

Các gốc axit béo có tính kị nước, đầu photphat và các thành phần liên kết với nó có tính ưa nước, do đó, phân tử photpholipit có tính lưỡng cực, gồm một đầu ưa nước và hai đuôi kị nước

+ Chức năng: Photpholipit là thành phần cơ bản cấu tạo nên tất cả các loại màng sinh học.

b3. Steroit

+ Cấu trúc: Steroit là loại lipit đặc trưng bởi một khung cacbon chứa 4 vòng nối với nhau

+ Các loại streoit phổ biến: Cholesterol, Testotteron, Estrogen...

+ Chức năng của steroit: Các steroit có nhiều chức năng khác nhau: Cholesterol là thành phần cấu tạo của màng tế bào động vật, Testotteron, Estrogen là các hoocmon sinh dục ở động vật và người...

3. Protein

+ Protein là đại phân tử hữu cơ được cấu tạo theo nguyên tăc đa phân, đơn phân là 20 loại axit amin

+ Mỗi axit amin được cấu tạo gồm một nhóm COOH, một nhóm NH₂, một nguyên tử H và một gốc R cùng liên kết với một nguyên tử C (gọi là Cacbon α). Các axit amin khác nhau bởi gốc R.

+ Phân tử protein có 4 bậc cấu trúc:

-          Cấu trúc bậc 1: Là trình tự các axit amin trên chuỗi polipeptit, được hình thành do các axit amin liên kết với nhau bằng liên kết Peptit. Mỗi chuỗi polipeptit có một trình tự các axit amin đặc trưng.

-          Cấu trúc bậc 2: Được hình thành do cấu trúc bậc 1 cuộn xoắn α hoặc gấp nếp β

-          Cấu trúc bậc 3: Được hình thành do sự tương tác giữa các gốc R khác nhau tạo nên hình dạng không gian ba chiều của phân tử

-          Cấu trúc bậc 4: Được hình thành do sự liên kết giữa hai hay nhiều chuỗi polipeptit giống nhau hoặc khác nhau.

+ Mỗi phân tử protein có một hình thù không gian đặc trưng, hình thù không gian của protein quy định chức năng sinh học của nó. Khi hình thù không gian của protein bị thay đổi thì protein mất chức năng, hiện tượng này được gọi là sự biến tính protein. Các tác nhân vật lí, hóa học như nhiệt độ, pH của môi trường có thể gây ra sự biến tính protein.

+ Chức năng của protein: Protein tham gia vào hầu hết các hoạt động sống của tế bào và cơ thể:

Loại protein	Chức năng	Ví dụ
Protein enzym	Xúc tác đặc hiệu cho các phản ứng hóa học	Các enzym tiêu hóa
Protein cấu trúc	Cấu trúc nên các bộ phận của tế bào	Các sợi tơ, sợi colagen và elastin trong mô liên kết của động vật, keratin trong da, lông, sừng, móng....
Protein dự trữ	Dự trữ axit amin	Ovalbumin trong lòng trắng trứng, casein trong sữa, protein dự trữ trong hạt
Protein vận chuyển	Vận chuyển các chất	Hemoglobin, các protein vận chuyển
Protein hoocmon	Điều hòa các hoạt động sinh lí của cơ thể	Insulin
Protein thụ thể	Tiếp nhận các kích thích hóa học	Các thụ thể trên màng tế bào thần kinh
Protein co rút và vận động	Vận động	Actin và Miosin trong tế bào cơ, protein trong lông và roi
Protein bảo vệ	Bảo vệ chống lại các tác nhân gây bệnh	Kháng thể chống lại vi khuẩn và vi rút

c. Axit nucleic

+ Axit nucleic là đại phân tử hữu cơ được cấu tạo từ 4 loại đơn phân là các nucleotit.

+ Mỗi đơn phân của axit nucleic gồm có 3 thành phần: Đường pentose, nhóm photphat và base nitơ

Cấu trúc của một nucleotit

+ Có hai loại axit nucleic là ADN và ARN.

c1. ADN

+ ADN được cấu tạo từ các đơn phân là 4 loại nucleotit: A, T, G, X

+ Trong nucleotit của ADN:

-          Đường pentose là là đường Deoxiribose C₅H₁₀O₄

-          Base nitơ là một trong 4 loại: A, T, G, X

+ Cấu trúc của ADN:

-          Các nucleotit liền kề liên kết với nhau bằng liên kết photphodieste tạo thành chuỗi polinucleotit. Liên kết Photphodieste được hình thành do nhóm OH ở vị trí cacbon 3’ của nucleotit này với nhóm photphat ở vị trí cacbon 5’ của nucleotit kia.

-          Mỗi phân tử ADN bao gồm hai chuỗi polinucleotit chạy song song, ngược chiều. Các nucleotit trên hai chuỗi liên kết với nhau theo nguyên tắc bổ sung: A của mạch này liên kết với T của mạch kia và ngược lại bằng 2 liên kết hidro; G của mạch này liên kết với X của mạch kia và ngược lại bằng 3 liên kết hidro.

-          Hai mạch của phân tử ADN xoắn theo chiều từ trái sang phải với chu kì xoắn là 34A⁰, đường kính vòng xoắn là 20A⁰ tạo nên cấu trúc xoắn kép

-          Mỗi phân tử ADN có một trình tự nucleotit đặc trưng.

+ Chức năng của ADN: Lưu giữ, bảo quản và truyền đạt thông tin di truyền

c2. ARN

+ ARN được cấu tạo từ các đơn phân là 4 loại nucleotit: A, U, G, X

+ Trong mỗi nucleotit của ARN:

-          Đường pentose là đường Ribose C₅H₁₀O₅

-          Base nitơ là một trong 4 loại: A, U, G, X

+ Cấu trúc: Mỗi phân tử ARN gồm mỗi chuỗi polinucleotit

+ Chức năng:

-          mARN: Mang thông tin quy định cấu trúc protein được lấy từ ADN đến ribosome để tổng hợp protein.

-          tARN: Vận chuyển các axit amin đến ribosome để tổng hợp protein

-          rARN: Tham gia cấu tạo nên ribosome, là bào quan tổng hợp protein

TỔNG HỢP VỀ CẤU TRÚC VÀ CHỨC NĂNG CỦA CÁC ĐẠI PHÂN TỬ HỮU CƠ TRONG TẾ BÀO

Đại phân tử hữu cơ	Đơn vị cấu trúc	Phân loại	Chức năng
Cacbonhydrat	Đường đơn	Đường đơn: Glucose, galactose, fructose	Cung cấp năng lượng; nguồn cacbon để tổng hợp các phân tử khác hoặc cấu tạo nên đường đa
		Đường đôi: Saccarose, lactose
		Đường đa: + Xenlulo (thực vật) + Tinh bột (thực vật) + Glycogen (động vật) + Kitin (động vật và nấm)	+ Cấu tạo thành tế bào thực vật + Dự trữ glucose + Dự trữ glucose + Cấu tạo bộ xương ngoài và thành tế bào nấm
Lipit		Triglyxerit: (Dầu, mỡ) Glyxerol + 3 axit béo	Nguồn năng lượng quan trọng
		Photpholipit: Nhóm photphat + 2 axit béo	Cấu tạo màng sinh học
		Steroit: 4 vòng dính nhau và liên kết với các nhóm chức	+ Tham gia cấu tạo màng tế bào (Cholesteron) + Điều hòa các hoạt động sinh lí của cơ thể (Hoocmon)
Protein	20 loại axit amin	+ Enzym + Protein cấu trúc + Protein dự trữ + Protein vận chuyển + Hoocmon + Protein thụ thể + Protein vận động + Protein bảo vệ	+ Xúc tác các phản ứng + Cung cấp vật liệu cấu trúc + Dự trữ axit amin + Vận chuyển các chất + Điều hòa các hoạt động sinh lí + Nhận các tín hiệu bên ngoài tế bào + Tham gia vào sự vận động của tế bào + Chống lại các tác nhân gây bệnh
Axit nucleic	Đơn phân nucleotit	ADN: - Đường: Deoxiribose - Base nitơ: A, T, G, X - Thường có mạch kép	Lưu giữ thông tin di truyền
		ARN: - Đường: Ribose - Base nitơ: A, U, G, X - Thường có mạch đơn	Tham gia vào quá trình tổng hợp protein

SƠ ĐỒ CÁC KHÁI NIỆM